Uczeń o specjalnych potrzebach edukacyjnych - jaka pomoc od szkoły?

Uczeń o specjalnych potrzebach edukacyjnych - definicja, wymogi formalne, zakres odpowiedzialności szkoły.

Twoje dziecko dostało orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego lub opinię z publicznej poradni. Czy to wyrok, czy może szansa na wykorzystanie w pełni potencjału rozwojowego Twojej pociechy? Kto kwalifikuje się do otrzymania pomocy z tego tytułu i jaki jest jej zakres?

Specjalne potrzeby edukacyjne - co to znaczy?

Określenie SPE (specjalne potrzeby edukacyjne) oznacza ogół potrzeb uczniów, którym wydano orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego lub którzy mają trudności z realizacją wymogów edukacyjnych.

W grupie objętej SPE znajdują się uczniowie/dzieci:

z niepełnosprawnością intelektualną, ruchową
niesłyszące i słabosłyszące
niewidome i słabowidzące
ze spektrum autyzmu
z chorobami przewlekłymi
z trudnościami komunikacyjnymi (zaburzeniami sprawności językowych)
zagrożone niedostosowaniem społecznym
z zaburzeniami zachowania lub emocji
ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się
doświadczające sytuacji kryzysowych lub traumatycznych
z doświadczeniem niepowodzeń edukacyjnych
zaniedbane środowiskowo
ze szczególnymi uzdolnieniami

Uczeń o SPE - najczęściej zadawane pytania

Do jakiej placówki powinno uczęszczać dziecko mające potrzebę wykorzystania dostosowań wynikających z SPE? Szkoła ogólnodostępna, integracyjna, a może specjalna?

W orzeczeniu często zawarte są wskazania placówki, do jakiej dziecko powinno uczęszczać, by w pełni wykorzystać swój potencjał poznawczy, fizyczny, emocjonalny i społeczny. Warto kierować się wskazówkami poradni psychologiczno-pedagogicznej: to właśnie terapeuci po serii przeprowadzonych testów są w stanie doradzić, która placówka najlepiej spełni oczekiwania rodzica i dziecka.

W szkołach ogólnodostępnych zatrudniony jest psycholog oraz pedagog szkolny, więc każdy uczęszczający do nich uczeń o SPE powinien otrzymać pomoc psychologiczno- pedagogiczną. Co więcej - jeśli w klasie ogólnej jest uczeń z orzeczeniem, szkoła powinna ubiegać się o przyznanie dla niego asystenta.

Szkoły integracyjne oferują szersze możliwości w zakresie opieki nad dziećmi o SPE. Klasy w placówkach tego typu są mniejsze - liczą maksymalnie 20 uczniów, a 5 miejsc przeznaczonych jest dla dzieci z orzeczeniem. Dzieci te kwalifikowane są do szkoły w osobnej rekrutacji, na podstawie skierowania do danej placówki z Urzędu Miasta. Do każdej klasy integracyjnej przypisany jest ponadto nauczyciel współorganizujący kształcenie - drugi nauczyciel obecny na zajęciach, wspierający dzieci doświadczające trudności edukacyjnych, społecznych i emocjonalnych.

W szkołach integracyjnych i specjalnych często dodatkowo zatrudnia się logopedów, rewalidantów, rehabilitantów, trenerów TUS, nauczycieli prowadzących Integrację Sensoryczną, specjalistów prowadzących zajęcia metodą Warnkego, terapeutów ręki czy prowadzących zajęcia Biofeedback.

Przed wyborem szkoły warto dokładnie zapoznać się z jej ofertą, by sprawdzić, czy prowadzi ona zajęcia zgodne z potrzebami ucznia. Należy jednak pamiętać, że są to specjalistyczne zajęcia pozalekcyjne i nie powinno się przeciążać dziecka ich natłokiem. Współpraca z wychowawcą i psychologiem pomoże Ci ustalić optymalny grafik zajęć, dostosowany do potrzeb i możliwości dziecka.

Pomoc dla dziecka o SPE - współpraca ze szkołą krok po kroku

W pierwszej kolejności należy przekazać szkole pełną dokumentację: orzeczenie, opinię, badania lekarskie. Na tej podstawie placówka powinna w granicach swoich możliwości zapewnić uczniowi dostęp do zajęć zaleconych w orzeczeniu do pracy z dzieckiem.

Ważnym elementem współpracy rodziców ze szkołą jest spotkanie z wychowawcą (a w szkole integracyjnej - także z nauczycielem współorganizującym kształcenie), poświęcone rozmowie na temat pobytu dziecka w żłobku lub/i przedszkolu oraz napotkanych w tym okresie trudnościach.

Zadaniem szkoły jest możliwie najlepsze dostosowanie form i metod pracy z dzieckiem do jego indywidualnych potrzeb w taki sposób, by sprzyjały one uczeniu się i rozwojowi potencjału ucznia. Placówka kieruje się tu w pierwszej kolejności wskazaniami zawartymi w orzeczeniu i opinii.

Szkoła zobowiązana jest do przygotowania WOPFU, czyli wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania ucznia. Dokument ten jest niejako doprecyzowaniem orzeczenia - zawiera informacje o możliwościach dziecka, jego mocnych i słabych stronach, a także opis jego potrzeb dostosowanych do potencjału rozwojowego. Rodzic ma prawo - a wręcz obowiązek! - zapoznać się z WOPFU i złożyć pod nim podpis.

Na podstawie WOPFU szkoła przygotowuje IPET, czyli Indywidualny Program Edukacyjno-Terapeutyczny. Dokument ten zawiera plan dostosowań wymagań edukacyjnych, opis zintegrowanego podejścia nauczycieli i specjalistów pracujących z dzieckiem, wymiar godzin zajęć specjalistycznych, a także opis wszelkich zajęć i działań wspierających na terenie szkoły.

WOPFU i IPET - terminy

Szkoła ma obowiązek przygotować dokument WOPFU do 30 września roku rozpoczęcia edukacji dziecka lub do 30 dni po dostarczeniu orzeczenia, jeśli zostało ono dostarczone w trakcie trwania roku szkolnego. Dokument WOPFU z uwzględnieniem zmian i postępów ucznia ma być przekazywany rodzicom 2 razy do roku. IPET tworzony jest na czas obowiązywania orzeczenia.

Co oznaczają dostosowania dla dzieci o SPE w praktyce?

Rodzaj i wymiar świadczonej pomocy jest kwestią indywidualną. Do najczęściej podejmowanych środków w tym zakresie należą m.in.:

dostosowanie przez nauczycieli i specjalistów sposobu komunikacji z uczniem
dostosowanie przestrzeni i pomocy naukowych do potrzeb ucznia (np. możliwość pracy przy komputerze)
wydłużenie czasu podczas pisania sprawdzianów, klasówek i egzaminów
zmiana form aktywności - np. z ustnej na pisemną bądź odwrotnie
szukanie alternatywnych metod pracy, które pozwolą na sukcesy edukacyjne
podział materiału tak, aby dziecko łatwiej go przyswoiło (np. indywidualne karty pracy, zmniejszenie liczby pytań)
dostosowanie treści do wymagań poznania wielozmysłowego
stosowanie dodatkowych metod i środków dydaktycznych
dostosowanie trybu nauki języka obcego do możliwości dziecka (np. ograniczenie liczby godzin)
jasne, konsekwentne i częste przypominanie zasad obowiązujących na terenie szkoły i w klasie
stosowanie metod aktywizujących
indywidualizacja oceny osiągnięć ucznia (stosowanie oceny opisowej – kształtującej)
częste wzmacnianie motywacji, zachęcanie do podejmowania aktywności i pokonywania trudności
stała współpraca z rodzicami w celu ujednolicenia systemu i form pracy
dostosowanie tempa pracy do możliwości dziecka

W uzasadnionych przypadkach rodzic dziecka o SPE może ubiegać się ponadto o przyznanie godzin w ramach nauczania indywidualnego. Godziny te zazwyczaj przeznaczone są na naukę wiodących przedmiotów, a ich wymiar uzależniony jest od etapu edukacyjnego.

Uczeń o SPE: współpraca szkoła-dom

Współczesna szkoła daje wiele możliwości dla dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych i wsparcia dla ich rodziców. Najważniejsze jednak jest to, aby działania podejmowane w domu i szkole wzajemnie się przenikały i uzupełniały: jednolity system pracy z dzieckiem o SPE pozwala na osiągnięcie najlepszych efektów.